ЗЭСИЙН ОЛБОРЛОЛТ ЗУРГАА ДАХИН ӨСНӨ

Манай улс энэ онд зэсээс 580, нүүрснээс 920 гаруй тэрбум төгрөгийн татварын орлого төвлөрүүлнэ хэмээн төлөвлөсөн байна. Хоёр жилийн өмнө уул уурхайн салбараас 900 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрүүлж байсантай харьцуулбал дээрх дүн маш өндөр үзүүлэлт юм.
Татварын орлогыг бүрдүүлэх гол эрдэс баялаг бол нүүрс, дараагаар нь зэс аж. Нүүрсний хувьд дэд бүтцийн асуудал шийдэгдсэнээр экспорт эрс өсөх төлөвтэй байгаа билээ. Харин Оюутолгойн олборлолт нэмэгдсэнээр зэсийн олборлолт эрс өсөх төлөвтэй байна.

АМГ-ын мэдээллээр 2013 оноос манай улсын зэсийн олборлолт 233 мянган тоннд хүрэх гэнэ. Үүнээс 111 мянган тонн нь Оюутолгойгоос олборлосон зэс байх аж. Харин Эрдэнэтээс 122 мянган тонн зэс олборлоно. Ерөнхийдөө Эрдэнэтээс олборлох зэсийн хэмжээ 120-130 мянган тоннд хэлбэлзэж ирсэн. Цаашид энэ дүнгээс нэг их хэлбэлзэхгүй төлөвтэй байна. Улсын хэмжээнд зэсийн олборлолт 2015 оноос 396 мянган тоннд хүрэх төлөв байна. Үүнээс 205 мянган тонн нь Оюутолгойд ногдож буй юм. Мөн Цагаан суваргын ордыг ашиглаж эхэлснээр 2015 онд тус ордоос 50 мянган тонн зэс олборлоно.  Улмаар улсын хэмжээнд зэсийн олборлолт 2020 он гэхэд 980 мянган тоннд хүрнэ. Энэ нь зэсийн олборлолт өнөөгийн түвшингээс 6 дахин өснө гэсэн үг. Үүний 775 мянган тонныг Оюутолгой дангаар үйлдвэрлэх аж. Харин Цагаан суваргаас 70 мянга, Эрдэнэтээс 135 мянган тонныг олборлохоор байна.
Дашрамд сануулахад, манай улсын зэсийн таамаг нөөц 1.2 тэрбум, баталгаат нөөц 36.3 сая тонн байна. Дэлхийн зах зээл дээрх зэсийн эрэлт улам бүр өсөх төлөв ажиглагдаж буй бөгөөд Хятад дахь хайлуулах үйлдвэрийн хүчин чадал хоёр сая тонноор нэмэгдсэнээр 2020 он гэхэд баяжмалын зах зээлд 2.5 сая тонн зэсийн хомсдол үүснэ хэмээн судлаачид таамаглаж байгаа юм.  

Энэ бол асуудал шүү

Дорноговь аймгийн Айраг сумын Засаг дарга Б.Баяраа сум оронд тохиолдож байгаа уул уурхайн хүндрэлтэй асуудлуудын талаар мэдээлэл хийлээ. Тэрбээр Дорноговь аймагт тохиолдож буй асуудлын талаар  Байгаль орчин хамгаалах хуульчдийн холбоо, АМХЭГ-ын кадастрын албатай хамтран сэтгүүлчидтэй уулзсан юм.

Дорноговь аймаг нь 744.2 мянган га газар нутагтай. Нийт газар нутгийн 22.8 хувь нь ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл олгогдсон бөгөөд Нард багийн нутгийн Баруун цагаан дэл орчим, Сөрт, Тагт, Тэмээн шорвог, Талын гашуун, Бороодой, Хонгорын Район, Бужгар орчмын газрууд, Сайн Ус багийн Дай уул, Алтат, Нүдэн багийн Хайрт, Самартай орчмын газрууд ихээхэн эвдэрч сүйдсэн бөгөөд нөхөн сэргээлт одоог хүртэл огт хийгдээгүй байгаа аж.  Анх 1973 оноос Монголросцветмет нэгдэл жонш олборлож эхэлснээс хойш одоог хүртэл уул уурхайн үйлдвэрлэл явагдаж байна. 2000 оноос хувийн хэвшлийн ААН, иргэд тусгай зөвшөөрлөөр үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Энэ оны байдлаар 71 тусгай зөвшөөрөл авсанаас 30 нь ашиглалтын, 41 нь хайгуулын зөвшөөрөл олгосон байна. Энэ нь нийт газар нутгийн 20 гаруй хувийг эзэлж байгаа аж. 2008 оны байдлаар 93 хувь нь олгогдсон байсан.

Монголросцветмет нэгдлийн зургаан том орд байгаагаас одоо зөвхөн Бужгарын ордыг ашиглах болжээ. Дай уул, Дүлий, Хайрт, Бортолгой, Бага Нардын ордууд нөөцөнд, харин Хонгорын ордын тусгай зөвшөөрөл нь цуцлагдсан байна. 

Дээрх газруудад нөхөн сэтгээлтийн ажил огт хийгдээгүй бөгөөд сум орон нутгийн зүгээс Монголын байгаль орчны хуульчдын холбоотой хамтран шүүхийн байгууллагад хандаж шийдвэр гаргуулснаар таван уурхайд нөхөн сэргээлтийн ажил хийхээр төсөв төлөвлөгөө гаргуулж ИТХТ-ээр хэлэлцүүлээд байна. Энэ нь өнгөрсөн оны долоодугаар сараас эхлэн хийх ёстой байсан боловч одоог хүртэл  нөхөн сэргээлтийг хийж эхлээгүй л байна.

Мөн Айраг сумын нутаг дэвсгэрт төмөр замын ачилтын талбай байгаатай холбоотойгоор Дундговь, Хэнтий аймгийн зарим уурхай, зэргэлдээх Даланжаргалан сумаас хүнд даацын автомашинаар тээвэрлэлт хийдгээс зам ихээр сүйдэж хөрсний эвдрэл тоосжилт бий болжээ. Сумын төвийн баруун хойно төмөр замын гаалийн ачих буулгах талбай байрласнаас агаарын бохирдол их гарах зэрэг асуудлууд тулгараад байгаа аж. Иймд удаа дараа төмөр замын удирдах дээд байгууллагад нь нүүлгэн шилжүүлэх тухай албан бичгээр хандсан боловч одоог хүртэл шийдвэрлэж чадаагүй байна.

Энэ мэт асуудлыг шийдвэрлээгүйн улмаас эдгээр ААН-үүд болон иргэдийн хооронд зөрчил маргаан их гарах болжээ. Мөн хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй байдлыг хангаж ажилладаггүйгээс 2003-2009 онд золгүй учралаар болон шороонд даруулж хүнд бэртэж гэмтэх явдал байнга гарч, 14 хүн амь насаа алдсан байна. 

Хамгийн эхний мэдээлэл

                                       

           Уулын баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэр                           

                                         

                                     

                                     

Монгол-Оросын хамтарсан уул уурхайн баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэр нь зэс, молибдений хүдрийн   олборлолт, баяжуулалтаар Ази тивдээ томоохонд тооцогддог үйлдвэр юм. 1978 онд хоёр орны засгийн газар хоорондын гэрээний дагуу “Эрдэнэтийн овоо”-ны орд газарт байгуулагдсан. Орд газар нь улсын нийслэл Улаанбаатар хотоос баруун хойд зүгт 340 км, Дархан хотоос баруун зүгт 180 км, Булган аймгийн төвөөс хойт зүгт 60 км, мөн Оросын Холбооны Улсын хилээс 140 км-т тус тус байрладаг.Дорнод-Сибирийн төмөр замын сүлжээтэй Наушки өртөө, Хятадын төмөр замын сүлжээтэй Эрээн хотоор дамжин холбогдож үйл ажиллагаагаа явуулж байна.    “Эрдэнэт” үйлдвэр Финляндын “Оутокүмпү” (Outokumpu Oyj), Австралийн “Бейтмэн Инженеринг” (Bateman Engineering Ltd.), “Пэсифик Оур Техноложи” (Pacific Ore Technology Ltd.), Их Британийн “Брүк Хант” (Brook Hunt & Associates Ltd.), АНУ-ын “Фелпс Дож” (Phelps Dodge) корпораци, “Кей-Ди Инженеринг” (KDEngineering) компани, Өмнөд Солонгосын “Самсунг” (Samsung) корпораци зэрэг уул уурхай, өнгөт металлургийн салбарын манлайлагч нартай түншийн нягт холбоотой хамтран ажиллаж байна. 

                “Эрдэнэт” үйлдвэрийн эрхэм зорилго нь боловсруулалтын өндөр түвшний эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл рүү үе шаттайгаар, идэвхтэй шилжиж, уулын баяжуулах үйлдвэрийг олон улсын хэмжээний уул уурхай, металлургийн цогцолбор үйлдвэр болгон өөрчлөн байгуулах явдалд оршино.       

“Эрдэнэт” үйлдвэрийн дүрмийн сангийн 51%-ийг Монгол Улсын Засгийн газар, 49%-ийг ОХУ-ын Засгийн газар эзэмшдэг. Жилд 25 сая тонн хүдэр боловсруулж, 530.0 орчим мянган тонн зэсийн баяжмал, 3.0 орчим мянган тонн молибдены баяжмал үйлдвэрлэдэг.     

Уул уурхайн талаарх миний блогт тавтай морил